SEJARAH PERKEMBANGAN PEMBUATAN MAKANAN TRADISIONAL SUKU KAUM KADAZAN DUSUN DI KAMPUNG PAPAGA DAMBAI, PAPAR, SABAH.

PENGENALAN

            Negeri Sabah merupakan negeri yang kaya dengan pelbagai budaya ini kerana Sabah merupakan sebuah negeri yang mempunyai pelbagai suku kaum seperti suku  kaum Bajau, Brunei, Kadazan Dusun dan lain-lain lagi. Suku kaum Kadazandusun merupakan salah satu suku kaum yang mempunyai bilangan yang besar dalam negeri Sabah. Tema bagi kajian saya ini adalah berkaitan dengan sejarah seni dan kebudayaan, saya ingin mengetahui beberapa jenis tradisional bagi suku kaum kadazandusun di Kampung Papaga Dambai, Papar dan hubungkait makanan tersebut dengan amalan mereka. Suku kaum ini mempunyai pelbagai jenis makanan tradisional seperti nonsum, bosou atau tuhau, sup manuk lihing, pinasakan, hinava, ambuyat dan banyak lagi.

            Antara faktor yang menyebabkan saya ingin mengetahui tentang makanan tradsional bagi suku kaum kadazandusun ini dan kaitan makanan tersebut dengan amalan mereka kerana suku kaum ini mempunyai pelbagai jenis makanan yang unik seperti nomsum atau bosou, dan makanan ini sukar ditemui sama ada di pasar mahupun tempat-tempat peniagaan yang lain dan ini merupakan sebab utama mengapa saya ingin mengetahui tentang makanan tradisional mereka. Dan bagi mengetahui hubungkait makanan tradisional dengan amalan mereka saya telah menggunakan kedah borang soal selidik bagi memperolehi maklumat yang menepati kehendak soalan.

            Suku kaum kadazandusun ini merupakan suku kaum yang berasal daripada rumpun Mongol ( Mongoloid Stock), yang mempunyai saiz tubuh badan yang pendek dan kecil serta mempunyai warna kulit seperti warna kuning langsat (Ensiklopedia Sejarah dan Kebudayaan Melayu (1999:683), Warisan Budaya Sabah). Sehubungan dengan itu, perkataan ‘Dusun’ merupakan nama bagi seorang ketua pemimpin kumpulan orang-orang Cina iaitu Lo Sun (warisan Budaya Sabah,42), namun istilah ‘orang Dusun’ telah digantikan dengan istilah ‘orang Kadazan’ atas faktor-faktor yang tertentu.

            Selain itu, suku kaum kadazandusun juga mempercayai bahawa keturunan mereka ini bermula dari satu tempat yang bernama Nunuk Ragang iaitu Pohon Ara berwarna Merah. Tempat tersebut terletak di Tampias iaitu kawasan Hulu Labuk yang terletak di Ranau pada masa kini. Selain itu, pokok ara ini juga dikatakan mempunyai kelebihan yang tersendiri seperti mempunyai saiz yang agak besar iaitu berukuran enam depa lingkungan tangan pemeluk dan daun-daun pokok tersebut dapat merimbuni pondok-pondok mereka yang berukuran 240 kaki persegi. Dan disebabkan penduduk bagi suku kaum ini semakin meningkat para pahlawan suku kaum ini diarahkan supaya mencari petempatan yang baru bagi mereka. Oleh itu, suku kaum ini telah berpecah dan menetap di tempat yang baru serta menjadikan sesuatu tempat sebagai perkampungan mereka seperti yang ada pada masa kini.

            Sehubungan itu, suku kaum kadazandusun ini juga merupakan antara suku kaum yang masih mengamalkan amalan tradisi mereka. Sebagai contoh, mereka ini masih mengamalkan aktiviti-aktiviti seperti pertanian, penternakan dan memungut hasil hutan.pada masa kini, aktiviti pertanian masih lagi diamalkan oleh suku kaum ini dan dapat dibuktikan apabila ramai peniaga hasil tanaman berasal dari suku kaum kadazandusun. Selain itu, suku kaum ini juga masih lagi menjalankan aktiviti-aktiviti memungut hasil hutan seperti mencari herba-herba yang boleh di makan serta dijadikan sebagai ubat-ubatan.

 DAPATAN KAJIAN

OBJEKTIF KAJIAN

Dalam kajian ini saya telah mengemukakan dua objektif kajian dimana objektif tersebut perlu terjawab ketika melakukan penulisan hasil kajian.

1.      Sejarah perkembangan pembuatan makanan tradisi masyarakat Kadazan Dusun di Kampung Papaga, Dambai, Papar, Sabah pada tahun 1990-2013.

2.      Hubung kait penyediaan makanan tradisi masyarakat Kadazan Dusun di Kampung Papaga, Dambai, Papar, Sabah dengan amalan yang sering mereka lakukan.

PERMASALAHAN KAJIAN

1.      Sejarah perkembangan pembuatan makanan tradisi masyarakat Kadazan Dusun di Kampung Papaga, Dambai, Papar, Sabah pada tahun 1990-2013.

2.      Hubung kait penyediaan makanan tradisi masyarakat Kadazan Dusun di Kampung Papaga, Dambai, Papar, Sabah dengan amalan yang sering mereka lakukan.

SKOP KAJIAN

Saya telah memilih kawasan Kampung Papaga Dambai Papar, Sabah sebagai kawasan kajian untuk mengetahui tentang beberapa jenis makanan tradisional bagi suku kaum Kadazan Dusun dan hubung kait pembuatan makanan tersebut dengan amalan mereka pada tahun 1990-2013.

KAEDAH KAJIAN

Dalam melakukan kajian ini saya telah menggunakan 3 kaedah kajian untuk mengumpul maklumat tentang makanan tradisional suku kaum Kadazan Dusun dan hubungkait pembuatan makanan tersebut dengan amalan mereka, kaedah-kaedah tersebut ialah:

1.      Kajian Internet: rujukan yang dibuat dengan mencari sumber-sumber maklumat yang berkaitan dengan tajuk kajian daripada internet. Kaedah tersebut boleh digunakan untuk mendapatkan jenis-jenis makanan tradisional dan hubungkait dengan amalan bagi suku kaum Kadazan Dusun.

2.      Kajian perpustakaan: penulisan yang bertujuan untuk mengulas isi ilmu termasuklah penemuan kajian juga secara teori dan kaedah sumbangan mengenai sesuatu topik. Melalui kaedah ini  maklumat mengenai makanan tradisional dan cara-cara untuk membuat makanan tersebut dapat diperolehi.

3.      Soal selidik: soal selidik ini di penuhi dengan soalan-soalan yang berkaitan tentang beberapa jenis makanan tradisional dan hubung kait makanan tersebut dengan amalan mereka, borang ini lebih memudahkan pengkaji untuk mendapatkan pendapat serta jawapan bagi setiap soalan yang dikemukakan kepada responden.

ASAL USUL SUKU KAUM KADAZANDUSUN

            Pelbagai teori yang telah dikemukakan tentang asal usul suku kaum Kadazan Dusun ini, dikatakan suku kaum ini berasal daripada rumpun Mongol dan sejak 250,000 tahun dahulu, kepulauan Borneo ini telah didiami oleh penduduk yang berketurunan Mongol dari selatan China (Timur Himalaya). Disebabkan penduduk keterunan Mongol ini semakin bertambah hal ini telah menyebabkan terbentuknya komoniti kadazandusun yang mempunyai perbezaan dari segi suku, bahasa dan dialek di negeri ini. “It has been said that the kadazandusun are of Mongoloid Stock that once came from Mongolia. During one of the migratory waves they moved southwards towards the Sundas, traceable only today to include the Philippines and Indonesian Archipelagos, Borneo Island and Penisular Malaysia with South China sea enblocked within the present Sunda Shelf.” (Benedict Topin(1981:11)).

            Sehubungan itu, dikatakan juga bahawa pada tahun 150,000 tahun dahulu nenek moyang suku kaum dusun ini telah berhijrah dari China ke selatan Vietnam, dari Vietnam ke Filipina, dan dariFilipina ke Borneo. Suku kaum ini telah mengamalkan aktiviti bertani dan berburu sejak dulu lagi sebagai sumber makanan mereka. Dan teori ini telah disokong oleh Whelan dengan mengemukakan ciri penuturan suku kaum kadazandusun. The native peoples oh Sabah speak languages which belong to the Malayo-Polynesian group of tongues which spreads over Borneo, Indonesia, Malaya, and Pacific Island. The latest group is that of the Dusun or Kadazan.(Whelan (1970:25), Asal Usul Orang Kadazan).

            Selain itu, ada juga pihak yang telah mengatakan bahawa rumpun Austronesia ini telah menetap di Borneo sejak 5,000 S.M lagi, dan mereka merupakan nenek moyang kepada suku kaum kadazandusun yang ada hingga tahun  2013. Namun begitu ada juga sesetengah ahli sejarah yang mengatakan bahawa nenek monyang bagi suku kaum kadazandusun ini mempunyai hubungan yang rapat dengan orang Cina. Kebanyakan juga sejarawan beranggapan bahawa memang Borneo mempunyai hubungan dengan Tanah Besar Cina sejak wujudnya Dinasti Han (206 S.M-220 T.M), setelah merujuk topik tentang “ Chinese in Sabah – A Historical Sketch”

ADAT DAN AMALAN SUKU KAUM KADAZANDUSUN

Selain itu, juga dikatakan bahawa suku kaum kadazandusun ini merupakan sebuah kaum yang masih lagi berpegang kepada adat dan kebudayaan mereka seperti tarian ‘Sumazau’ dan banyak lagi. Selain itu, mereka juga masih berpegang kepada mitos yang telah disampaikan kepada mereka biarpun perkara tersebut sudah terlalu lama. Sebagai bukti, suku kaum Kadazandusun di Tambunan masih lagi mengamalkan adat dan kebudayaan mereka, dan suku kaum kadazandusun di Tambunan merupakan sebuah suku kaum yang masih kekal serta masih mengamalkan adat dan kebudayaan mereka. Ini kerana, adat dan kebudayaan mereka ini diturunkan dari satu generasi ke generasi yang lain sebagai satu warisan yang perlu dikekalkan. (Tambunan(28), Adat dan Kebudayaan Kadazan di Tambunan).

SUMBER MAKANAN SUKU KAUM KADAZANDUSUN    

Sehubungan dengan itu, bagi memperolehi sumber makanan untuk terus hidup, suku kaum kadazandusun ini mengamalkan dan melakukan aktiviti seperti bercucuk tanam, penternakan dan memungut hasil hutan. Setahu kita, bahawa suku kaum kadazandusun ini melakukan aktiviti pertanian seperti menanam sayur-sayuran, buah-buahan dan padi. Sehubungan dengan itu, dapat dilihat juga cara-cara nenek mereka yang terdahulu mengerjakan sawah yang terikat dengan tradisi mereka iaitu dengan menggunakan kerbau, bajak dan cangkul. Namun begitu, terdapat segelintir sahaja yang masih menggunakan kaedah tersebut pada masa kini, ini kerana pada masa ini pelbagai bentuk jentera untuk membajak sawah telah dibuat dan lebih memudahkan serta menjimatkan masa. Padi merupakan salah satu sumber yang amat penting bagi semua masyarakat dan amat penting juga bagi suku kaum kadazandusun. Ini kerana, melalui padi tersebut banyak jenis makanan yang dapat dihasilkan serta minuman seperti tapai juga dapat dihasilkan melalui padi tersebut. Tapai ini merupakan sejenis minuman yang utama bagi suku kaum kadazandusun dan mereka mempunyai amalan minum tapai, minuman ini dibuat daripada beras dan suku kaum kadazandusun merpercayai bahawa minuman ini akan sentiasa memberikan kegembiraan kepada mereka. Selain itu, minuman ini juga akan dihidangkan dalam setiap majlis dan menghidangkan tapai merupakan amalan yang wajib dalam sesebuah majlis seperti majlis perkahwinan dan sebagainya. Oleh itu, bagi mensyukuri nikmat tersebut suku kaum kadazandusun akan merayakan perayaan menuai padi setiap tahun bagi mensyukuri nikmat yang telah di perolehi oleh mereka.

            Selain bercucuk tanam, suku kaum Kadazan Dusun juga sering memburu binatang dan mengambil buah-buahan yang terdapat di dalam hutan sebagai sumber makanan mereka. Ketika memburu suku kaum ini akan membawa sejenis senjata tradisional mereka iaitu ‘sumpitan’ dan sumpitan merupakan senjata yang amat penting ketika memburu binatang pada masa itu.  Namun selain sumpitan, suku kaum ini juga akan menyediakan tali dan jerat untuk menangkap binatang buruan yang mereka kehendaki. Sehubungan itu, mereka juga akan menyediakan bakul yang dikenali sebagai “barait”, “basong”, dan “waked”. Bakul-bakul tersebut akan digunakan untuk memuatkan binatang-binatang buruan dan buah-buahan yang  mereka perolehi. (Tambunan(28), Adat dan Kebudyaan Kadazan di Tambunan).

PANTANG LARANG SUKU KAUM KADAZANDUSUN

Suku kaum ini juga masih lagi berpegang kepada pantang larang. Dikatakan juga bahawa orang yang tinggal berhampiran dengan rumah si mati tidak boleh keluar untuk melakukan sebarang kerja selama sehari seperti bercucuk tanam, ini merupakan pantang bagi suku kaum ini. Sebagai contoh, seandainya seseorang menanam padi ketika jirannya telah meninggal dunia, maka padi yang telah ditanamnya itu dipercayai akan mati juga. Selain itu, seorang dari suku kaum kadazandusun akan terpaksa meninggalkan kerja mereka begitu sahaja, seandainya mereka melihat binatang seperti ular melintasi jalan. Ini kerana, benda tersebut dianggap akan membawa celaka kepada mereka pada hari tersebut. Dan seandainya seseorang yang bermimpi tentang perkara yang berbahaya, maka kerja yang hendak dilakukan pada keesokan harinya juga terpaksa dibatalkan. Oleh itu, seseorang itu tidak dapat mencari sumber makanan mereka pada hari tersebut kerana takut akan berlaku sesuatu yang boleh memudaratkan diri mereka.

MAKANAN TRADISIONAL SUKU KAUM KADAZANDUSUN

            Suku kaum ini merupakan antara suku kaum yang mempunyai pelbagai jenis makanan yang unik dan antaranya ialah pinasakan, ambuyat, hinava, tuhau, noonsum atau bosou dan sup manuk lihing. Sehingga hari ini makanan tradisional suku kaum kadazandusun ini masih lagi diamalkan oleh suku kaum mereka bahkan telah berkembang dengan maju iaitu dipelbagaikan lagi jenis hidangan bagi memenuhi cita rasa masyarakat pada masa ini. Sungguhpun begitu, suku kaum Kadazan Dusun tidak meninggalkan dan melupakan makanan dan resepi-resepi makanan tradisional mereka begitu saja. Sehubungan itu, tidak semua makanan tersebut mempunya kaitan kepada amalan mereka. Ini kerana, daripada hasil analisis soal selidik yang telah saya edarkan, kesemua responden memberi jawapan bahawa sup manuk lihing antara makanan yang mempunyai kebaikan dan khasiat tersendiri kerana sup ini akan dihidangkan kepada ibu yang baru lepas bersalin kerana sup ini akan memulihkan keadaan si ibu yang baru sahaja bersalin. Manakala makanan yang lain hanya dimakan seperti biasa sahaja, tetapi makanan-makanan ini juga mempunyai khasiat masing-masing.  Ini kerana makanan tradisional mereka ini tidak dicampurkan dengan bahan-bahan kimia seperti makanan yang ada pada masa kini. Oleh itu, melalui makanan tersebut suku kaum ini mempunyai bentuk badan yang sihat serta cergas ketika melakukan sebarang kerja, kerana mereka kerap memakan  makanan yang baik dan memberikan kesan yang posotif kepada badan mereka. Selain itu, dikatakan juga bahawa kebanyakkan suku kaum kadazandusun akan menjeruk dan merebus makanan mereka. (Daily Express, 01 September 1996). Dengan cara tersebut mereka dapat menyimpan makanan mereka dalam tempoh masa yang lama.

PINASAKAN

http://www.google.com.my/search?hl=en&biw=1024&bih=466&site=imghp&tbm=en&site=imghp&tbm=isch&sa=1&q=pinaasakan&oq=

            Pinasakan merupakan antara makanan tradisional bagi suku kaum Kadazan Dusun dan melalui soal selidik, saya dapati bahawa makanan ini menjadi makanan yang digemari oleh kaum wanita. Pinasakan adalah makanan yang dibuat daripada ikan yang di masak dengan ‘takob akob’ iaitu sejenis buah-buahan yang masam, garam, kunyit dan buah bambangan yang telah dipotong dan untuk menyediakan pinasakan bambangan merupakan bahan yang paling wajib. Sehubungan itu, makananan ini senang untuk disediakan dan bagus jika dimakan bersama dengan nasi atau ambuyat dan dengan sedikit sambal. Selain itu, makanan ini juga telah menjadi terkenal dan telah dihidangkan di beberapa restoran antaranya ialah Restoran Nabalu, Gaya Streat, Kota Kinabalu, Sabah. (http://nabaluvi.blogspot.com)

HINAVA

http://www.google.com.my/search?hl=en&site=imghp&tbm=isch&source=hp&q=Hinava&btnG=Search+by+image&biw=1024&bih=466&sei=tMFmUeG1D43yrQe77YG4BQ

            Hinava merupakan makan tradisional yang telah terkenal di Sabah, yang telah dikenalkan oleh suku kaum kaum kadazandusun sendiri dan melalui soal selidik yang telah saya edarkan kesemua responden mengatakan bahawa makanan ini telah menjadi makanan kegemaran bagi suku kaum mereka. Hinava ini dibuat daripada ikan yang segar iaitu ikan mentah seperti ikan tenggiri ( sejenis ikan kembung), yang dihiris dan dipotong berbentuk dadu, ikan tersebut akan di campur dengan beberapa jenis ramuan seperti lada, halia, bawang merah, biji buah bambangan yang di parut, garam dan sedikit jus limau. Hinava boleh di makan bersama-sama dengan nasi. Tetapi pada masa ini, makanan ini telah di jadikan sebagai satu hidangan yang istimewa di hotel-hotel untuk menyambut sesuatu peristiwa atau majlis. Sehubungan itu, makanan ini telah dipelbagaikan jenis hidangan mengikut cita rasa masyarakat masa ini. Selain itu, makanan ini juga bolehh didapati di Restoran Nabalu, Gaya Streat, Kota Kinabalu, Sabah  (http://nabaluvi.blogspot.com). Namun begitu, keaslian makanan ini tetap dipelihara oleh suku kaum kadazandusun agar rasa hinava yang sebenar tidak dilupakan.

TUHAU

http://www.google.com.my/search?hl=en&biw=1024&bih=466&site=imghp&tbm=isch&sa=1&q=tuhau&btnG=

            Tuhau merupakan sejenis makanan tradisional yang mempunyai bau yang kebanyakan orang tidak suka ini kerana tuhau ini mempunyai bau yang menjengkelkan. Namau begitu, kita boleh temui makanan ini di Tambunan, Keningau dan Ranau, tetapi pada masa kini, kita boleh mendapat makanan ini di pasaran yang menjual sayur-sayuran. Tuhau ini di buat dengan mencampurkan halia, dan dicampur dengan lada yang telah dihiris, daun bawang yang telah dihiris, dan dijeruk dengan garam dan cuka. Melalui soal selidik yang telah saya edarkan, kelima-lima responden telah menyatakan bahawa hidangan ini telah menjadi makanan kegemaran bagi suku kaum Kadazan Dusun. Selain itu, melalui hidangan ini kita dapati bahawa makanan ini juga dijeruk untuk disimpan dalam tempoh masa yang lama.

NOONSOM ATAU BOSOU

http://www.google.com.my/search?hl=en&biw=1024&bih=466&site=imghp&tbm=isch&sa=1&q=noonsum

Noonsom atau bosou merupakan sejenis makanan awet tradisional yang di jeruk dengan nasi dan merupakan antara makanan yang istimewa dan terkenal bagi suku kaum Kadazandusun Selain itu noonsom atau bosou ini juga lebih dikenali sebagai jeruk dalam Bahasa Melayu. Sehubungan itu, terdapat beberapa jenis noonsom dalam masakan Kadazandusun ini, antaranya adalah seperti Noonsom sada(ikan), Noonsom bambangan(buah) dan Noonsom Tuhau(ulam). Noonsom Sada(ikan) hidangan ini dibuat menggunakan ikan air tawar mentah yang dicampurkan bersama-sama nasi dan diperam menggunakan garam dan pangi (sejenis herba tempatan). Selepas dicampurkan, makanan ini akan disimpan didalam balang kaca dan akan dijeruk lebih kurang dalam masa dua minggu. Noonsom Bambangan (buah), sejenis hidangan yang menggunakan isi buah bambangan yang dihiris dan dicampur dengan biji buah bambangan yang telah diparut serta dicampurkan dengan sedikit garam. Apabila kesemua bahan telah dicampurkan, makanan ini juga akan di masukkan ke dalam bekas botol atau tajau kecil dan akan biarkan selama seminggu sebelum dimakan. Noonsom Tuhau (ulam), hidangan ini menggunakan isi tuhau yang dihiris halus dan akan dijerukkan bersama-sama dengan cuka, garam dan cili merah. Setelah kesemua bahan tersebut dicampurkan, makanan ini juga akan diisikan ke dalam bekas botol, namun hindangan ini tidak perlu mengambil masa yang lama untuk di jeruk kerana makanan ini hanya dijeruk dalam beberapa minit sahaja sebelum dihidangkan. Noonsom atau Bosou ini mempunyai persamaan dengan makanan tradisional yang lain iaitu mempunyai rasa yang agak masin dan masam. Nonsom atau Bosou ini sesuai dimakan dengan nasi atau bihun goring. Selain itu, bagi membuatkan aroma makanan tersebut menjadi lebih nyaman, makanan ini boleh dicampurkan bersama-sama bawang putih, lada hitam dan minyak zaitun. Disini juga dapat dilihat bahawa hidangan noonsum atau bosou ini merupakan sejenis makanan yang mempunyai pelbagai bentuk hidangan dan semua hidangan akan dijeruk terlebih dahulu sebelum dimakan. Sehubungan itu, melalui borang soal selidik yang telah saya edarkan kepada 5 orang respondan, kelima-lima respondan telah memberikan pendapat yang hampir sama seperti makanan ini merupakan makanan kegemaran bagi suku kaum mereka dan amalan menjeruk ini merupakan satu kaedah supaya makanan yang dibuat dapat tahan dengan lebih lama.

AMBUYAT

http://www.google.com.my/search?hl=en&biw=1024&bih=466&site=imghp&tbm=isch&sa=1&q=ambuyat&btnG=

            Ambuyat merupakan sejenis makanan yang sangat popular dan bukan sahaja menjadi makanan bagi suku kaum kadazan dusun, malah ambuyat juga merupakan makanan tradisional bagi beberapa suku kaum seperti bajau dan brunei. Cara untuk membuat ambuyat adalah sangat mudah iaitu hanya mencampurkan sago dengan air panas. Makanan ini akan dimakan bersama-sama sup ikan. Sehubungan itu, melalui boring soal selidik yang telah diedarkan kepada setiap responden, kesemua responden mengatakan bahawa makanan ini sedap jika di makan dengan sup ikan. Selain itu, makanan ini juga telah dihidangkan di restoran. Antaranya ialah Grace Point di Sembulan (https://foursquare.com/v/grace-point-sembulan-kota-kinabalu-sabah). Di sini dapat dilihat bahawa hidangan ambuyat ini telah berkembang dan boleh didapati di restoran juga.

BAMBANGAN

http://www.google.com.my/search?hl=en&biw=1024&bih=466&site=en&site=imghp&tbm=isch&sa=1&q=bambangan&oq=bambangan&gs_l=img.3

            Sejenis buah yang sering dibuat jeruk, bambangan ini juga sangat terkenal dan bukan sahaja terkenal dalam suku kaum Kadazandusun, malah makanan ini telah menjadi makanan sampingan bagi seluruh penduduk di negeri Sabah. Selalunya, bambangan ini akan dihidangkan dengan hanya mencampurkannya dengan lada yang telah dihiris. Selain itu, melalui soal selidik yang telah saya edarkan, saya dapati bahawa makanan ini menjadi makanan yang amat digemari oleh suku kaum Kadazan Dusun, bambangan ini juga boleh dimasak bersama-sama dengan ikan basung dan bambangan ini sangat sedap jika dimakan bersama-sama nasi dan ikan rebus. Namun, pada masa ini bambangan ini boleh didapati di tamu dan Pasar Am di Pekan Papar. Dengan ini, terbukti bahawa makanan ini telah berkembang, dan telah menjadi makanan bagi masyarakat di Sabah.

SUP MANUK LIHING

http://www.google.com.my/search?hl=en&biw=1024&bih=466&site=imghp&tbm=isch&sa=1&q=sup+manuk+lihing&btnG=

            Sup Manuk Lihing ini merupakan hidangan yang istimewa bagi suku kaum kadazandusun. Sup ini dibuat daripada beberapa bahan-bahan seperti seekor ayam, dan dicampurkan dengan sejenis minuman keras iaitu ‘Lihing’ dan hirisan halia, garam serta serbuk perasa. Selain itu, sup manuk lihing atau dikenali juga sebagai ‘sup ayam lihing’ dalam bahasa Melayu bagus bagu ibu-ibu yang baru bersalin kerana sup ini mempunyai khasiat yang tersendiri seperti dapat mengembalikan tenaga si ibu. Sup ini juga semakin terkenal dan boleh didapati di mana-mana restoran atau hotel. (ms.wikipedia.org/wiki/Sup_Manuk_Lihing).

KESIMPULAN

            Konklusinya, melalui kajian yang telah dilakukan ternyata bahawa suku kaum Kadazan Dusun ini masih lagi mengamalkan amalan-amalan mereka yang terdahulu yang telah diwarisi daripada nenek moyang mereka walaupun telah ditelan zaman. Sebagai bukti, tarian sumazau, makanan tradisional mereka, tarian dan makanan tersebut masih lagi diamalkan dan dihidangkan oleh masyarakat Kadazan Dusun pada masa ini. Oleh itu, suku kaum Kadazan Dusun ini boleh dijadikan sebagai contoh bagi suku kaum yang lain. Ini kerana suku kaum ini tidak meninggalkan amalan dan budaya mereka walaupun zaman semakin maju dan bertambah moden dari semasa ke semasa.

            Melalui penyelidikan ini, saya dapati bahawa suku kaum ini telah mengamalkan dan membuat makanan yang dijeruk. Ini kerana, melalui cara menjeruk ini makanan akan dapat tahan dengan lebih lama dan akan mempunyai rasa yang sangat digemari oleh suku kaum Kadazan Dusun.

BIBIOGRAFI

BAKISA, Chief Minister’s Office, Chief Minister’s Department, 28th Floor, Sabah Foundation

                  Building Likas Bay. 88502 Kota Kinabalu, Sabah, Malaysia.

Daily Express, 01 September 1996

Ensiklopedia Sejarah dan Kebudayaan Melayu (1999:683), Warisan Budaya Sabah

http://www.opendrive.com/files/OV82MDE0NDVfbTlBYTY/jambatan%20tamparuli%20-%20lagu%20dusun.mp3

http://ms.wikipedia.org/wiki/Hinava

http://ms.wikipedia.org/wiki/

http://www.google.com.my/search?hl=en&biw=1024&bih=466&site=imghp&tbm=en&site=imghp&tbm=isch&sa=1&q=pinaasakan&oq=

http://www.google.com.my/search?hl=en&site=imghp&tbm=isch&source=hp&q=Hinava&btnG=Search+by+image&biw=1024&bih=466&sei=tMFmUeG1D43yrQe77YG4BQ

http://www.google.com.my/search?hl=en&biw=1024&bih=466&site=imghp&tbm=isch&sa=1&q=tuhau&btnG=

http://www.google.com.my/search?hl=en&biw=1024&bih=466&site=imghp&tbm=isch&sa=1&q=noonsum

http://www.google.com.my/search?hl=en&biw=1024&bih=466&site=imghp&tbm=isch&sa=1&q=ambuyat&btnG=

http://www.google.com.my/search?hl=en&biw=1024&bih=466&site=en&site=imghp&tbm=isch&sa=1&q=bambangan&oq=bambangan&gs_l=img.3

http://www.google.com.my/search?hl=en&biw=1024&bih=466&site=imghp&tbm=isch&sa=1&q=sup+manuk+lihing&btnG

http://nabaluvi.blogspot.com

ms.wikipedia.org/wiki/Sup_Manuk_Lihing

Tesis : Masyarakat Kadazan/Dusun di Daerah Ranau: Kajian dan Interaksi Antara Agama

Tambunan(28), Adat dan Kebudyaan Kadazan di Tambunan.

hasil dari kerja kursus acik.